Interview with Maria Helena Żukowska

From Poles in the UK: A Story of Friendship and Cooperation

 

What is your Polish heritage?

My father and my maternal grandparents, along with my mother, came to England after World War II. Dad was wounded and in a German prisoner of war camp when the war ended. Unfortunately for him, he was in the zone that was ‘liberated’ by the Russians. My dad didn’t trust the Russians. Even though they were supposed to be allies and should have helped, they had stood by and watched the destruction of Warsaw by the Germans while the Polish Home Army (to which my father belonged as a scout in the Grey Ranks) fought on valiantly. With a group of friends who helped him, my dad escaped from the Russian sector to the American sector. The Americans handed him over to the British, who transported him to the UK to recover from his wounds. The British military doctors managed to save his leg from having to be amputated.

Meanwhile, my mum’s family had been deported from eastern Poland to the Russian gulags. The Russians told the people to pack some bags, and then basically kidnapped them, putting them on cattle trains going to various parts of the Soviet Union, where they then had to work in the slave labour camps. My mum’s family ended up in Archangelsk Oblast in the extreme north of the Soviet Union. When the Soviet leader Joseph Stalin changed sides because Germany attacked the Soviet Union, he declared an ‘amnesty’ for the Poles in the Soviet Union. They were suddenly needed to fight in the war, so he tried to get the Poles to join the Soviet army, but it didn’t work. For obvious reasons they preferred to join the Polish army. Hundreds of thousands of Poles from all over the Soviet Union had to find their own way to where their army was being formed, initially in Kazakhstan and then Pahlevi in Persia (now Iran).

By this time many of those fleeing the Soviet Union were starving and diseased. Many of them, seeing proper food for the first time in years, overate and died – their bodies simply couldn’t take it. My maternal grandfather joined the Polish army. My mother and grandmother were transported to a refugee camp called Koja near Kampala in Uganda, where they stayed forsix years.

When the war was over, the family reunited in the UK. Having been subjected to the Gulag experience, they didn’t want to return to their country which was now run by communists under Soviet control. The memories were too painful to bear.

In what ways do you feel Polish? And in what ways do you feel British?

I’ve always enjoyed being a ‘hybrid.’ In my mind I got the best of both worlds. The Polish side is important to me: Christmas Eve – wigilia – with the family, saints’ days, the Polish language and culture, Polish cuisine, my extended family in Poland. Whenever I land on Polish soil, I feel as if I’ve come home.

And yet, I’m very British, too! I was born in England, spent many childhood holidays in Wales and studied there, and often visited Scotland as a child. Unfortunately, I haven’t been to Northern Ireland yet. I love the UK and all it has to offer. When you’ve lived in the same country all your life, you often take it for granted. Not me! Whether it’s the craggy, romantic coasts of Devon or Cornwall, the forests and lochs in Scotland, the looming majesty of the Cambrian Mountains, or the tranquillity of the Norfolk Broads – I love it all. We’re so lucky here.

In what ways does your Polish heritage influence your work?

My novel With Blood and Scars is, for the most part, about my Polish roots. In it the protagonist, Ania, finally learns to value all that has been given to her – her Polish heritage. I don’t feel that I ever had to learn that the hard way as Ania does in my novel. For me, having an English and a Polish side has always been a benefit. Indeed, when it came to learning other European languages at school, I had the advantage because speaking a different language didn’t feel alien in any way. If you’re brought up bilingual, other languages aren’t so hard to master.

What are the main themes in your writing?

The themes that emerged in With Blood and Scars were loss, longing, homeland, friendship and also the importance of welcoming and trying to understand immigrants – whether they be refugees or economic migrants. As Harper Lee put it in To Kill a Mockingbird, ‘You never really know a man until you understand things from his point of view, until you climb into his skin and walk around in it’. Many actions and reactions to a given situation will be different when the person experiencing them has survived a war, starvation or extreme financial hardship.

Have you been inspired by any specific writers to pursue a career in literature?

I always loved reading. As a child I read children’s books that are no longer fashionable today. The first proper ‘story for adults’ I read was by American author John Steinbeck, a novella called The Pearl. I think I was about 12 when I read it and it moved me in a way no other book had done. Many other writers have influenced me: Harper Lee, J.D.Salinger, Franz Kafka, Andrea Levy, Isaac Bashevis Singer, Monica Ali, Jane Austen, Arundhati Roy, William Golding – in fact, there are too many to mention! One of my favourite Polish novels is The Doll (Lalka) by Bolesław Prus, because it combines the history of nineteenth century Poland with a tale of tragic, unrequited love. It’s probably one of my favourites of all time.

Do you have a sense of the breakdown of readers for your work? (i.e. the proportion of people with and without Polish heritage who read it)

So far, from what I can gather, it’s about 50/50. English readers find With Blood and Scars interesting because it’s so far removed from their own experiences. Many of them knew Polish people – maybe just as neighbours – who came to the UK after the war, but they had no idea how they got here or what they had been through. It never ceased to amaze me that my granny had seen so much of the world – first as an economic migrant to South America and later, having returned to Poland in the 1930s and been deported, as a stateless refugee.

People from all around the world who were born to the post-war Polish refugees have been in touch with me to tell me how similar their upbringings were to Ania’s in With Blood and Scars. The same daily events happened in New Zealand, Australia, South Africa, the United States, Canada, Argentina, Mexico etc. Polish refugees found homes all over the globe, yet what went on inside their communities repeated itself everywhere, as they maintained their traditions and culture.

In your novel, you tell the post-war story of what some people call the Polish expat community in Manchester. Why is it important to talk about such stories today? What can one learn from exploring one’s family history and heritage?

Strictly speaking, I don’t think we can call it an ‘expat’community: it implies choice. Most of these refugees had no choice because their homes no longer existed. In fact, their country no longer existed. The Polish territories where they came from were given to communist Russia after the war, then known as USSR, the Union of Soviet Socialist Republics. These days those territories are called Lithuania, Belarus and Ukraine. I believe it’s very important to talk about stories which should have an effect on how society behaves now. We must learn from the mistakes of the past, learn compassion for our fellow human beings, no matter where they come from. If we explore our family histories, Polish and English, we can perhaps see the situations that influence the people we become, see what has been passed down through the generations.

What place do you think Polish communities hold in British cities like Manchester? Do they introduce something positive to these British spaces?

Manchester has been a melting pot of nationalities as far back as the Industrial Revolution. The mid-nineteenth century saw an influx of immigrants from Ireland, who came to escape the Potato Famine, which began in 1845. Not much later, large numbers of Jewish people came from Central and Eastern Europe.

Manchester’s Polish community, although it existed before World War II, really began to flourish when the post-war refugees arrived. Many set up their own businesses, employing people from a variety of backgrounds. I tried to reflect this in With Blood and Scars. These days Manchester continues to be a very cosmopolitan city. Whereas in the past the Polish refugees might have kept themselves to themselves due to a lack of confidence and maybe also as a result of fear, the Poles who have arrived in the UK since 2004 have nothing to be afraid of. Whether they come just for the experience of living and working abroad, or as economic migrants, they contribute to our economy and are happy to make friends with their English neighbours and participate in English culture.

The protagonist of your novel is a young Mancunian, yet she goes to Polish Saturday school. Do you think it’s important that Polish-British children learn the Polish language and culture?

Most definitely! I know quite a few older second-generation Poles who didn’t go to Polish school and didn’t take part in Polish activities. Now they regret it with all their heart. Learning the language and culture of another country makes you a more tolerant person, someone who isn’t scared to travel and learn about other nationalities.

What do you think the future of Poles in the UK will be? Will more continue to move over here? Will they become fully integrated into the community?

It depends on what you mean by fully integrated. I sincerely hope they keep their traditions and culture in the home, whilst being open to and sharing in all the positives the UK offers. I doubt whether more Polish people will continue to move here, but that’s all about politics. Although communism fell in 1989, the real freedom to travel and work came when Poland joined the EU. Polish people wanted to work hard and achieve their personal goals. In all honesty, I hope more won’t move here – not for any sinister reasons, just because I’d like to see the Polish economy flourishing and for better opportunities to be available to all who want to stay in their homeland.

Ironically, while many Poles have moved to England, second generation Poles like myself are emigrating or retiring to Poland! The landscapes are beautiful and, despite what many people who haven’t been to Poland think, the weather can be glorious. The hospitality and welcome you receive in Poland, especially when on a personal level, is second to none.

Do you plan to write another novel soon? Will you continue to work with the Polish-British theme in your future books?

I’m writing another novel which has no historical aspect; it’s very much ‘of the moment.’ So far I haven’t included a Polish-British strand, but I’m sorely tempted to do so. There are so many aspects of the Polish psyche and culture that seem ‘exotic’ to an English reader, whilst simultaneously being vaguely familiar. Nowadays, I think there’s more that English readers could relate to, so I’m considering ways to incorporate ‘Polishness.’ It could be a challenge I’ll enjoy!

Interview with Justine Jablońska in Cosmopolitan Review

The week I interview Bozena Andre, the Guardian publishes, “Study of Holocaust Survivors Finds Trauma Passed on to Children’s Genes.” Her novel, “With Blood and Scars,” deals with just that: The trauma of WW2 survivors. Their children. I email her the link asking if she’s read it.

She has, of course. And says she’s been discussing it with Poles who’d like to see a similar study that focuses on them. Except their stories are not nearly as known – especially those who were deported to Siberia en masse by Stalin once he and Hitler carved up Poland in 1939.

A former Reuters journalist, she’s fast-spoken, curious, open – and just as interested in asking me questions as I am her.

I tell her that her novel’s narrative – told through a child’s eyes, a child that speaks Polish at home yet English everywhere else, attends Polish school on Saturdays and Polish camp in the summertime – is one achingly familiar to me, though we live on different sides of the ocean, and come from different generations. But we’re both children of proudly Polish immigrants, raised on non-Polish soil with a keen interest in exploring our specific, and as it turns out – very universal – experiences.

Our conversation, edited and condensed for clarity, is below.

You and your book family butt up against huge historical moments. Did you have any idea, as a child, that your family had experienced these things?

That was a reason I wrote the book. When doing my Master’s in Creative Writing, I thought, what could I write that I felt passionate about? I looked at some Polish-American literature and couldn’t find anything that reflected my experience. Or the experience of anybody around me in the U.K.

Anybody from 1945 – 1975 lived with that history. Going to Scouts and the Polish Club. For me the biggest shock was when my parents took me to Auschwitz. I was 11. I know they had their reasons for taking me. But I was too young.

I wanted to have this full history of Poland throughout the book. Part of my challenge was to drop in bits of history, to have it in there without being intrusive.

In the same way – I’m not comparing myself here – in To Kill a Mockingbird, a serious theme was explored through the voice of a child. That’s what I wanted to do: explore a serious theme but not make it so miserable that people felt drained at the end. It had to have some humor. While I very much want this story to be known beyond Polish circles, I didn’t want to hit non-Polish readers over the head.

When did you realize that you were part of something bigger than what was happening in your own home?

It definitely was when I went to Auschwitz. And there were programs on TV about WWII. English schoolchildren – they would see something going on in Europe but they didn’t have the sense of Europe that we Poles had. It was an unknown place [to them]. Did you go to Polish school?

We did. Polish school, and Polish Scouts, and so I laughed when you wrote that bit about “Zielony Walczyk” and “Mam Chusteczke Haftowaną,” because we danced those too. These things kept going generation after generation.

And crossed continents.

I very much identified when little Ania says, “I hate being Polish.” It feels terrible to say that now. But it seems that we had a heavy burden my American friends didn’t have. When martial law was declared we had a tiny Christmas tree. My mum said it was because Poland wasn’t free. And that made no sense to us kids! But we were caught up in events much bigger than us, and so different than what our American school friends are dealing with.

It doesn’t matter if you’re in the States or Australia. It even doesn’t matter what generation. This is something that’s so universal.

The father character is fascinating. He’s so many different people in one. He’s kind. He’s angry and filled with Memories. In the novel, the mother says, he doesn’t drink to forget. He drinks and remembers.

I worked hard on him. I did want to show what we experience – the epigenetics as in the Guardian article – is only a part of who we are. He looks like a tyrant. He has a temper. But these are things that flare up in him. The baseline of this character is a decent person who cannot cope with a lot of emotions.

The reader then discovers why. It was difficult to show the reader what the child was seeing / experiencing – an unreliable narrator. I wanted to show every side of him I possibly could – the good, the bad. And also his patriotism. Which is very difficult to explain to someone who has not lost their country: “Why don’t you get on with life? You’re here now.”

Little Ania has a crisis because Stevo’s dad is Polish. What’s that about?

As children, we were taught that all Polish people were invariably noble and decent. And of course, Polish people are just people. They’re not particularly noble, or not particularly evil. They are people who are flawed. They are bad people and good people.

Auntie Tereska talks about the Warsaw Uprising: “It was an enormous victory but not a successful one.”

My own father was in the Uprising. That’s always been the question: Did the Uprising have any chance of being successful? There wasn’t really any question that the Russians would come in and save the day. It seems to me that it was an act of desperation not properly thought out. But they kept it going for 63 days.

I go back and forth. I think, that’s an entire generation lost. We lost so many leaders – both male and female. But then on the other hand, I think it was an act of abject desperation. They felt: We have nothing to lose. I’ve talked to people who fought in it – some say they would do it again, others that they wish they hadn’t.

It depends where you were and what happened to you. Because so many people were young, there was an adrenaline about it. It was scary but it was a time for bonding. They were brought together by something terrible.

I’ve certainly never had anything like that in my life. And so when some of the veterans say, It was beautiful, I understand that. Even though they saw so many terrible things.

Why a novel versus a memoir?

I felt that if I wanted to tell the story to a wider audience, I would need to do it as a novel. A memoir is different. It doesn’t push you in the same way.

I think about how to tell these stories, which are very complex. Communist propaganda suppressed them, of course. But I also think that Poles can get mired in details.

Somebody complained to me that I had not included enough details in one scene. But either I have a story or I have an encyclopedia.

I once had a gentleman mark up an article I’d written to add so many details. I understood why they were important to him. But I write for an American audience, which has little idea about any of this. And I have to step back and do a 30,000 foot view, otherwise I’ll have no audience.

You’ve got to push the story along.

What’s next for you on the writing front?

I have a couple of things on the go, but they’re more commercial than “With Blood and Scars.” People who have read WBAS have asked when the next one’s coming out. The next one that I’ve got will be nothing like it.

The Polishness is something I feel passionate about, and get into very easily. Not a prequel / sequel, but something about the Polish-English connection. That’s something that’s obviously so deep within me

Interview with Elżbieta Sobolewska in Tydzień Polski

GŁOS DRUGIEGO POKOLENIA

„With Blood and Scars” to tytuł świetnej, godnej polecenia powieści, osadzonej w latach 60., w realiach życia polskiej rodziny z Manchesteru. Późny debiut B.E. Andre, córki żołnierza Armii Krajowej i Sybiraczki, matki trzech dorosłych synów. O sobie i swojej książce rozmawia z Elżbietą Sobolewską.

Lubisz swoje polskie korzenie?

Są dla mnie wyznacznikiem wszystkiego, najbardziej mojej rodziny, ale także kultury, tradycji, języka, historii. Jestem nieskończenie wdzięczna moim rodzicom, dziadkom i całej naszej polskiej społeczności, że dali mi możliwość dostępu do tak bogatego życia. To przedziwne, ale do dzisiaj, kiedy ląduję na polskiej ziemi, mam ochotę ją ucałować. Powstrzymuję się oczywiście, zadowalając się faktem, iż oddycham jej powietrzem i czuję, że znowu jestem w domu. To uczucie towarzyszy mi od dziecka. Moja rodzina po raz pierwszy przyjechała do Polski w 1968 roku. W towarzystwie naszych krewniaków z Warszawy pojechaliśmy w podróż po Polsce. Po drodze tato zatrzymywał samochód żeby dłużej popatrzeć na doliny, góry, lasy, które mijaliśmy. My, dzieci, uważaliśmy, że jest trochę stuknięty, to przecież tylko jakieś doliny! Kawałek niżej położonej ziemi między dwoma wzgórzami! Ostatniego roku, wraz z dwójką angielskich przyjaciół wybrałam się w podróż dookoła Polski, jeden z nich cały czas prowadził, a ja dosłownie co kwadrans mówiłam: „Zaczekaj, zatrzymaj samochód, muszę spojrzeć na tę dolinę, sam zobacz, jaka jest piękna”. To więc musi być w genach. Natychmiast zaczynam płakać, kiedy tylko słyszę pierwsze słowa pieśni „Góralu, czy ci nie żal”. Czasami odnosi się wrażenie, że jest to jak choroba.

Jak kształtuje Cię twoje polskie dziedzictwo, mogłabyś je opisać?

Powiedziałabym, że to pytanie wiąże się dla mnie z dwoma kwestiami: jedna to wpływ na moją postawę względem historii i otaczającego mnie świata; druga sprawa to odczucia, głęboko skrywane w duszy. Wzrastając w świecie dwóch kultur, znając kontekst i okoliczności, które uwarunkowały losy moich rodziców i dziadków, przede wszystkim stałam się osobą, która postrzega historię w sposób niejednoznaczny, poprzedzony swoją refleksją. Szukam prawdy, czasami trwa to bardzo długo. Ponadto analizuję jak bardzo prawda może być elastyczna. Twoja może bardzo różnić się od mojej. Możemy stać w tym samym miejscu, patrzeć na tę samą rzecz, ale nasze relacje mogą być zupełnie inne. Dwoista kultura i dwa języki spowodowały również, że mniej „obawiam się” innych narodowości. Wszyscy jesteśmy tylko ludźmi, podstawy są te same. Następnie, kwestia tego, co mi w duszy gra. Czy Polacy są radykalnie inni od Anglików? Nie wiem. Kiedy pojawili się tutaj pierwsi Polacy z nowej fali, mieszkałam w małej wiosce w Hampshire. Według mnie, byłam w tej okolicy jedyną osobą polskiego pochodzenia i nagle zaczęłam słyszeć polski język. Pewnego razu w restauracji spotkałam młodą kelnerkę, mówiącą z polskim akcentem. Mogłaby być moją córką i martwiłam się, że gdyby znalazła się w jakichś kłopotach nie miałaby wokół siebie nikogo, aby poprosić o pomoc. Sama byłam kiedyś w takiej sytuacji. Dałam jej mój numer telefonu i się zaprzyjaźniłyśmy. Kiedy pracy w Wielkiej Brytanii szukało potem jej rodzeństwo, natychmiast narodziła się między nami więź. Jak w rodzinie. Opuścili Polskę, nie mając innego wyboru, wreszcie, jest między naszymi duszami jakieś podobieństwo, to trudne do opisania. Jest też coś bardzo obrazoburczego i melancholijnego w polskim poczuciu humoru, co mi się podoba. Nie wytłumaczysz Anglikowi o co chodzi w skeczach takich kabaretów jak Dudek czy Tey. Oni ich nie czują. A już taka Maria Czubaszek byłaby dla nich totalną enigmą!

Kiedy byłaś dzieckiem, nastolatką, żałowałaś czasami, że jesteś Polką, że nie jesteś „kimś innym”? Odnosiłaś wrażenie, że różnisz się w jakiś sposób od swoich rówieśników?

Porównam to do mieczu obosiecznego. Z jednej strony, jak opisuje w mojej książce jej główna bohaterka Ania, były to „stracone” soboty w polskiej szkole. Każdy, kto doświadczył tego reżimu, z takiego czy innego punktu widzenia, miał go serdecznie dosyć. A kiedy jest się nastolatkiem, na ogół ma się potrzebę buntu. Wielu z nas chciało spędzać wieczory poza domem, ze swoimi angielskimi przyjaciółmi. Ale polscy rodzice byli przeważnie bardzo zasadniczy. Bali się o nas. Pamiętam, jak udało mi się wyprowadzić w pole moją mamę, tak abym w rezultacie poszła na dyskotekę z przyjaciółmi z angielskiej szkoły. To była dyskoteka dla ludzi co najmniej w wieku 18 lat, a ja miałam wtedy 16. Umówiłyśmy się, że odbierze mnie o 10.30, będzie czekała na zewnątrz budynku. Prawie umarłam, kiedy mama weszła do środka w momencie, kiedy akurat zaliczałam wódkę. Musiała przemierzyć cały klub zanim mnie znalazła. Zamiast więc poddawać się tego rodzaju upokorzeniom, łatwiej było po prostu spotykać się z rówieśnikami w Polish Youth Club, gdzie tak czy siak działo się mnóstwo ciekawych rzeczy. Katolickie Stowarzyszenie Młodzieży Polskiej ciężko pracowało aby nas, drugie pokolenie, łączyć, scalać jako grupę. Autokary były pełne i nastolatki z różnych polskich społeczności wzajemnie się odwiedzały, spotykając się na organizowanych przez dorosłych tańcach, podczas weekendów. Serio, to była wielka frajda. Żaden z naszych angielskich przyjaciół nie znał czegoś podobnego. Angielscy nastolatkowie w Manchesterze nie podróżowali do tak ekscytujących miejsc jak… Huddersfield i Leeds. Poza tym, oczywiście, mieliśmy harcerstwo, które odgrywało w naszym życiu ogromną rolę: zbiórki w ciągu tygodnia, regularne kominki i ogniska, obozy odbywające się każdego roku. I ponieważ każdy każdego znał, rodzice wierzyli, że ich córki są bezpieczne w towarzystwie polskich chłopców, byli przeświadczeni, że będą się zachowywali jak gentlemani. Nie zawsze to ich widzimisię pokrywało się z rzeczywistością… Nigdy nie postrzegałam siebie jako swoistej hybrydy, raczej jako kogoś, kto jest „innym”. Myślę, że w ten sposób widzą siebie również moi przyjaciele, urodzeni tutaj, w drugim pokoleniu.

Porozmawiajmy trochę o rodzinie – jaki był los twoich rodziców w czasie wojny i dlaczego nie zdecydowali się powrócić do Polski? I wreszcie – czy twoja powieść jest autobiografią?

Nie jest, chociaż zawiera elementy zaczerpnięte z historii mojej własnej rodziny. Na przykład mój tato, Witek był właścicielem fabryczki, wytwarzającej wyroby skórzane [jak tata Ani, głównej bohaterki – red.]. Ale w tamtym czasie połowa Polaków w Manchesterze była zaangażowana w produkcję tego typu wyrobów. Żadna z moich polskich postaci nie jest jednak portretem jakiejś jednej, konkretnej osoby, autentyczne są tylko postaci historyczne, jak generał Bór-Komorowski, tylko on żył naprawdę. Stworzyłam te postaci, korzystając z wielu cech i elementów, które poznałam z lektury różnych pamiętników lub zasłyszanych historii. Muszę przyznać, że dosyć skomplikowane było umiejscowienie w jednej opowieści tego wszystkiego, gdybym to zresztą zrobiła w pełni, w końcu moja książka nabrałaby rozmiarów tysiącstronicowej powieści. Ale wciąż żałuję, że zabrakło w niej takiej postaci, która przekroczyła zieloną granicę. Historia członków rodziny Ani jest podobna do naszej. Mój tato walczył w Szarych Szeregach w Armii Krajowej, a rodzina mojej mamy była wywieziona na Syberię. Następnie kobiety trafiły do obozów uchodźczych w Afryce, a mężczyźni dołączyli do Polskiej Armii i służyli pod generałem Andersem. Z tych to powodów nie wrócili po wojnie do Polski, odpowiedź na to pytanie jest prosta. Nie byli gotowi żyć według zasad, które narzucał komunizm.

Dlaczego napisałaś tę książkę?

Przeczytałam kilka fikcyjnych powieści, napisanych przez ludzi z drugiego pokolenia, głównie ze Stanów Zjednoczonych. Ich tematyka była polska, ale brakowało w nich zasadniczego elementu – Europy lat wojny. Nie wzięłam pod uwagę, że wielu amerykańskich Polaków wyjechało do Stanów dużo wcześniej, za chlebem, co zaowocowało bardzo różnym sposobem myślenia, nastawieniem ich potomków i późniejszych pokoleń. Ponadto, jestem także świadoma skomplikowanych relacji polskich Katolików i polskich Żydów, zwłaszcza żyjących w Stanach Zjednoczonych, i tego, przez jakie cierpienia musieli przejść. Nie chcę przedstawiać czytelnikom Dziennika historii, którą opowiedziałam, ale najprawdziwszą odpowiedź na to pytanie znajdziesz w scenie, w której Ania, już jako dorosła kobieta, samotnie przebywa w kościele. Jestem pewna, że każdy Polak z drugiej generacji, który dojdzie do tego fragmentu, będzie rozumiał emocje, które on skrywa. W tym momencie umiejscawiam serce mojej książki i odpowiedź na pytanie, dlaczego ją napisałam.

W mojej opinii dokonałaś pewnego rozliczenia polskości, która cię kształtowała, jej nieodzownej obecności w twoim życiu i myślę też, że ta książka stanowi wypowiedź, będącą „głosem pokolenia”. Jak twoi rówieśnicy, urodzeni w Wielkiej Brytanii Polacy, odbierają twoją książkę?

Czy masz na myśli, że zwalczyłam, pokonałam w sobie swoją polskość? Mam nadzieję, że nie, bowiem nie ma w tym niczego, co chciałabym zwalczyć i na pewno nie możesz utożsamiać utyskiwań narratora z moją własną postawą i po prostu ze mną. Ja nie jestem Anią. Takie a nie inne uwarunkowanie życia, ta w połowie polska i w połowie angielska egzystencja, przyniosła mi więcej zysków i zalet, niż potrafiłabym zliczyć. Moje dzieci, które wprawdzie znają tylko kilka słów po polsku, jednakowoż odczuwają działanie polskich korzeni. Polska historia je fascynuje i nigdy nie machnęłyby ręką na talerz babcinych pierogów albo bigosu, nawet skradłam jedno z ich angielskich powiedzonek i wykorzystałam w scenie wigilijnej. Dziękuję za sugestię, iż „With Blood and Scars” może być rodzajem głosu mojego pokolenia. Nie patrzyłam na moją powieść w ten sposób. Myślę, że ponieważ nasi rodzice odchodzą, spoglądamy z refleksją na to, co uczyniło dla nas to pokolenie i jak bardzo zmagali się z życiem, aby stworzyć nam jak najlepsze warunki. Wydźwięk książki wśród ludzi z mojego pokolenia jest znaczący, kiedy przeglądam recenzje, które dostaję od czytelników reprezentujących drugie pokolenia Polaków, widzę, że trafiłam do nich. Jestem wdzięczna za te wszystkie pozytywne komentarze, które otrzymuję, również ze strony starszych, chociaż dla nich ta podwójna narracja, którą prowadzę, jest trochę zawiła [akcja rozgrywa się równocześnie w dzieciństwie i kilkadziesiąt lat później – red.]. Cieszę się również, że znajduję czytelników wśród młodszych Polaków, wśród tych, którzy żyją w społecznościach zbudowanych przez naszych ojców i modlą się w kościołach, które oni zbudowali. Tak wiele tej generacji zawdzięczamy. Mam nadzieję, że moja książka to odzwierciedla.

http://www.tydzien.co.uk/artykuly/2015/04/30/glos-drugiego-pokolenia/

SaveSave