CHAPTER ONE

DAY ONE: NOW

Not much for his little life – ten lines in the Manchester Evening News.

I stare at the report, wishing it away. It mentions the Moors Murderers, a speculation that couldn’t be more off-beam. It won’t be me who informs the police. One of the others can call. Their version will be simpler.

I’m phoning about the child’s remains found on the building site. In 1966, this happened, followed in 1967 by that. No, I’m sorry. I don’t recall anything further. Case closed, date-stamped.

But nothing is ever that simple, is it? Assuming one of them sees the report, of course, which they might not; they could be anywhere for all I know. Only another ten minutes’ drive and I’d have been in Altrincham instead of these services, oblivious.

“Is it all right?” The man’s voice interrupts my thoughts.

I lift my gaze from the inside of my cup. “Sorry?”

“Do you mind if we…?” He indicates the three free chairs at my table. His wife and child dawdle behind him, both holding trays, waiting for my reply.

“No problem. Go ahead.”

I filter out the family’s chatter. Couldn’t it all have waited? This, and Dad. I’d nearly managed to put my feet up; mortgage paid, the kids educated, independent. No more arguments, apart from Rachel’s “Mum, stop liking all my comments on Facebook – you’re so embarrassing.” Thank God for Sam.

I’ve had less than two months without some form of anxiety or other; a fleeting instant when China and India seemed more than a pipe dream. Unlikely, but at least possible.

“You said you wanted chips,” the man barks at his daughter; inside I wince, but I pretend not to hear the harshness in his voice, continue stirring the froth in my coffee. He even looks like Dad back then.

No, for the moment I can forget the photo status-update of me in a rickshaw or sitting on an elephant, proof I haven’t yet ossified into crippling oldfartdom. I’d settle for calm. No niggling, unidentifiable worries, or dithering over unimportant choices. No more crises. Or being in the wrong bloody place at the wrong bloody time.

Suddenly they’re breaking free – those twelve months I’d filed away for good, up through the corner of my eye, back deep in the recesses of my brain. Sleep at night, get up in the morning, sort the kids out, go to work, days to weeks, into decades; nothing to trigger open the memory store.

But that’s not what it’s like, is it, history? It’s never gone, like the Shoah documentary. Wham. I could have been listening to Radio Four, sewing my patchwork, same as every other night that week. Why did I even switch on the TV? The man standing by the tracks said, “Let me put it this way. When you cut your finger, does it hurt me?” He demonstrated how he warned the Jews by raising a hand to his throat and making a slitting motion. Then he smiled. Realisation spread like a gigantic boil, weighing me down, growing heavier. It wasn’t about regret or sorrow, nothing as noble as that, just Dad’s guilt. He was another person then, but it didn’t lessen the disgust when I looked in the mirror.

I lick the last of the froth from the spoon then stand to go.

“Have a good journey,” the man says cheerfully. “Sorry if we disturbed you. Kids, eh? More trouble than they’re worth,” he adds, winking at the girl.

I dash through the squall to the car park. The windscreen mists up as soon as I turn on the ignition. I won’t wait for it to clear. Squinting, I inch towards the slip road leading to the motorway. The lights of the other cars come into view through the frantic rhythm of the wipers.

Focus. 1966 – concrete events, proper happenings, dotted among the humdrum go-to-school, be-scared-of-Dad, eat-kolacja canvas of existence. Victory over Germany in the World Cup. The Beatles everywhere like some kind of infestation. Vietnam.

Meanwhile, those Manchester Poles had nothing but the past. Saigon was irrelevant. The only conflict of significance occurred in Europe over twenty years before. A jumbled collage of images even now. Loose threads, chunks missing, overlapping, glued ad hoc with no pattern. No continuity or harmony or big picture to stand in front of and say, “I get it.”

And smaller glowing moments; Whitsun half term and the summer holidays. When did we sit in the round bellowing ‘Paperback Writer’? In August, or just before it happened? I see Stevo, laughing, face up to the sun, mouth open wide, two small black holes in his back teeth like trapped poppy seeds.

Did I make that up?

It plays tricks, the memory, I know. Whether the frames rolling by are happy or sad, they breed exaggeration made truer by repetition. Babcia told me she had eleven brothers and sisters. Several times. The year before she died she changed her mind and said there were twelve; she’d mislaid a brother blown to smithereens in 1916. How can you forget a sibling who sat at the same table for the first ten years of your life? That’s memory for you, unreliable.

I ought to let it go, pretend I never saw the paper, block it out. Or at least put it aside for the moment. I’ve Dad to think about now. How much time does he have left? How much time do I have to ask him?

The downpour eases at the traffic lights. I turn right on to the A556, lighten up on the accelerator and crawl past the cameras.

Presumably, if they’ve found Stevo, the police have the box too. What the hell did we put in there? Nothing to suggest our identities, I’m sure. Nor his either since the report didn’t mention it.

A mess of shredded, white tissue paper tumbles through the desert of my brain, no substance.

THEN

Ten a penny we were, us Anias – me and Ania Tarczak, Ania Skokowska, Ania Kubek, et-cet-era, et-cet-era. Except I was the only one who was ten. The others were all younger or older. I only ever met them down there in Polska Land which was to the left of our gate on Upper Chorlton Road. But first, next door, Mr. and Mrs. Nasmith from Ghana, who were usually nice apart from when I played two-a-ball right next to their window. Then, the 81 and 82 bus stops. After that, Kombo’s, Brooks’s Bar and the Polski deli. Then, the number 53 bus, the stinky Hyde’s Anvil brewery, Alexandra Road, Polski church and Polska School.

The right side was miles better. First, in the house attached to ours, Ossie, which was dead good because his bedroom was right next to mine. Then Granny and Grandad further up, and down the road the doctor’s surgery and Chorlton library. It was the best library in the whole universe because a very rich man called Mr. Andrew Carnegie said it had to have a domey thingy built on top of it, like a cathedral. It was probably his favourite library too, even though the lady who stamped our books told me he’d built hundreds of them. When you went past the library and turned left, Quarmby’s was on the other side of the road – another good thing about to the right because they sold the best pens and pencils and everything.

Round the corner of Ossie’s house on the avenue was the rest of my gang – Dermot, Gianni and Manuela, plus those other boring kids. Then, spreading out, the Candy Box, Ayres Road and Seymour Park Junior and Infants School.

Across from our road there was nothing interesting, just more houses with people I didn’t know and the Territorial Army base. So that was that.

But our back garden was great because it had a swing, a pear tree, a fab place to hide behind the garage and an escape route. My best thing was hanging by the backs of my knees on the top of our swing, even after Granny made me tuck my skirt into my knickers because I was a shameless heathen communist. Sometimes when I was upside down counting Groucho’s poos on the grass, I heard the cheer from the Stretford End, when Georgie Best scored a goal for United. Not always, just if the wind was in the right direction and if it wasn’t raining. Mum wouldn’t let me go that far though. And Maine Road was also off the map, not that I cared, somewhere beyond the frontiers of Polska Land. I never did hear a peep from over there because Manchester City were rubbish. It was a well-known fact.

Granny and Grandad’s back garden was another brilliant place. A bit like a farm except smaller. Well, exactly the same size as our garden probably. But they grew loads of vegetables and fruit, because of “in Siberia when we were slaves and only ate water soup” blah-blah. And Granny had her three fat chickens who talked to her when Grandad didn’t feel like it. Which was nearly always.

You can read the next chapter here: http://mybook.to/withbloodandscars

ROZDZIAŁ PIERWSZY

DZIEŃ PIERWSZY: TERAZ

Dziesięć linijek w Manchester Evening News – niewiele, nawet jak na jego krótkie życie.

Wpatruję się w tekst w gazecie, pragnąc, by go nie było. Donosi o mordercach na wrzosowiskach. To spekulacje, które nie mogą bardziej mijać się z prawdą. Ale to nie ja zawiadomię o tym policję. Niech inni zadzwonią. Ich wersja będzie prostsza.

Dzwonię w sprawie szczątków dziecka znalezionych na placu budowy. W roku 1966 stało się to, a w 1967 tamto. Przepraszam, nic więcej nie pamiętam. Sprawa zamknięta, data i podpis.

Jednak nic nigdy nie jest aż tak proste, prawda? Załóżmy, że jedno z nich przeczyta tę notatkę, chociaż może się tak nie zdarzyć. Przecież, z tego co wiem, mogą być gdziekolwiek. Tylko kolejne dziesięć minut jazdy i byłabym w Altrincham zamiast na tej stacji benzynowej i prawdopodobnie bym się o niczym nie dowiedziała.

– Wszystko w porządku? Jakiś męski głos wyrywa mnie z zadumy. Podnoszę wzrok znad kubka.

– Słucham?

– Czy możemy się dosiąść? – pyta mężczyzna, wskazując trzy wolne krzesła przy moim stoliku.

Za nim niepewnie stoją żona i dziecko z tacami w rękach. Czekają, aż odpowiem.

– Nie ma sprawy. Proszę bardzo.

Próbuję nie słuchać paplaniny rodzinki. Dlaczego właśnie teraz? Najpierw tata, teraz to. Już myślałam, że wreszcie odpocznę – hipoteka spłacona, dzieciaki wykształcone, wszyscy są niezależni. Koniec z kłótniami. No, może poza Rachel i jej „Mamo, przestań lajkować moje komentarze na fejsie, robisz mi straszny wstyd!”. Bogu dzięki za Sama.

Zdołałam przeżyć prawie dwa miesiące bez żadnych trosk, taka krótka chwila, gdy wycieczka do Chin i Indii przestała się wydawać jedynie mrzonką – mało prawdopodobną, ale jednak możliwą.

– Mówiłaś, że chcesz frytki! – mężczyzna krzyczy na córkę.

Wzdrygam się w myślach, ale udaję, że nie słyszałam jego surowego tonu. Nie przestaję mieszać spienionego mleka w kawie. On nawet wygląda jak tata wówczas.

Na razie mogę zapomnieć o wstawianiu statusów ze zdjęciami w rikszy lub na grzbiecie słonia mających udowodnić światu, że jeszcze nie całkiem stetryczałam. Mogłabym zadowolić się spokojem. Dość dokuczliwych, mglistych zmartwień. Dość roztrząsania nieistotnych problemów. Dość kryzysów. Dość pojawiania się w cholernie złym miejscu i w cholernie złym czasie.

Nagle wróciły – te dwanaście miesięcy, które na dobre upchnęłam głęboko w zakamarkach swojego mózgu. Spać w nocy, wstawać rano, ogarnąć dzieci, iść do pracy. Dni zamieniają się w tygodnie, te z kolei w miesiące, i nagle okazuje się, że minęły dziesięciolecia. Przez cały ten czas nie wydarzyło się nic, co wywołałoby dawne wspomnienia.

Ale to tak nie działa, nie historia. Ona nie daje się zapomnieć. Tak jak ten film dokumentalny „Shoah”. Mogłam jak zwykle słuchać radia i szyć swoje patchworki. Dlaczego akurat tego wieczora postanowiłam włączyć telewizję?

– No wie pani, jak pani się skaleczy, to mnie nie boli – powiedział mężczyzna stojący przy torach. Pokazał gest obcinania głowy, którym ostrzegał Żydów znajdujących się w transportach, a następnie się uśmiechnął. Nagle wszystko zrozumiałam. Zrozumienie rozlało się jak gigantyczny wrzód, przytłaczając mnie i wciąż rosnąc. Zrozumiałam, że tacie nie było smutno, że nie żałował. Nic tak szlachetnego. Po prostu czuł się winny. Choć wiedziałam, że był wtedy kimś innym, nie byłam w stanie spojrzeć w lustro bez obrzydzenia.

Zlizuję resztę pianki z łyżeczki i wstaję, by wyjść.

– Szerokiej drogi – mówi wesoło mężczyzna – Mam nadzieję, że nie przeszkadzaliśmy. Wie pani, jak to z dzieciakami bywa. Więcej z nimi kłopotów, niż są warte – dodaje, puszczając do córki oko.

Na dworze nawałnica. Przebiegam przez parking. Gdy tylko włączam silnik, na przedniej szybie pojawia się para. Nie czekam, aż zniknie. Powoli sunę w stronę wjazdu na autostradę, mrużąc oczy. Światła innych samochodów przedzierają się poprzez wariacki rytm wycieraczek.

Skup się. Rok 1966 – konkretne zdarzenia wciśnięte pomiędzy monotonię dnia codziennego: chodzenie do szkoły, strach przed tatą i podstawę egzystencji – jedzenie kolacji. Wygrana z Niemcami w Mistrzostwach Świata. Wszechobecni – jak jakaś epidemia – Beatlesi. Wietnam.

Tymczasem Polacy mieszkający w Manchesterze nie mieli nic oprócz przeszłości. Sajgon był nieważny – jedyny istotny ich zdaniem konflikt zbrojny miał miejsce w Europie ponad dwadzieścia lat wcześniej. Dziś pozostał z niego jedynie kolaż chaotycznych wspomnień. Zerwane wątki, dziury w pamięci, migawki sklejone na szybko, nakładające się na siebie bez ładu i składu, bez jakiejkolwiek ciągłości czy harmonii. Nie tworzą całości, spójnego obrazu, przed którym można stanąć i powiedzieć – Aha, rozumiem.

Przypominają mi się też szczęśliwe chwile; ferie zielonoświątkowe i wakacje. Jak siedzieliśmy w kółku, na całe gardła śpiewając „Paperback Writer” Beatlesów. Kiedy to było? W sierpniu, czy tuż przed tym, jak to się stało? Widzę roześmianego Steva, jego twarz skąpaną w blasku słońca, otwarte szeroko usta i dwie czarne dziurki w tylnych zębach, jak zakleszczone ziarenka maku.

A może sama to wymyśliłam?

Wiem, że pamięć płata figle. Wspomnienia utrwalają się za każdym razem, gdy je przywołujemy, niezależnie od tego, czy są szczęśliwe czy smutne. Babcia wielokrotnie mówiła mi, że miała jedenaścioro rodzeństwa. Rok przed śmiercią zmieniła zdanie: przypomniał jej się brat, którego rozerwała mina w 1916 roku. Jak można zapomnieć o rodzeństwie, z którym jadło się przy jednym stole do dziesiątego roku życia? Taka jest nasza pamięć – nie można na niej polegać.

Powinnam sobie dać z tym spokój. Mogłabym przecież udawać, że nie widziałam tej gazety. Wymazać to z pamięci, albo chociaż odłożyć na później. Na razie muszę skupić się na tacie. Ile zostało mu czasu? Ile mam czasu, żeby go o to zapytać?

Gdy dojeżdżam do pierwszych świateł, już tak nie pada. Skręcam w prawo w A556, zdejmuję nogę z gazu, mijam fotoradar.

Jeśli policja znalazła ciało Steva, musiała też znaleźć pudełko. Co my tam zakopaliśmy? Na pewno nie zawierało nic, co zdradziłoby nasze tożsamości. Nie wiedzą też, kim był Stevo. Przynajmniej w raporcie nie było nic napisane na ten temat.

Przez moją pustą głowę przesypuje się masa poszarpanej, białej bibuły. Zero konkretów.

 

DAWNO TEMU

Dziewczynek o imieniu Ania było na pęczki – ja, Ania Tarczak, Ania Skokowska, Ania Kubek i tak dalej. Ale tylko ja miałam dziesięć lat. Pozostałe Anie były albo o rok starsze, albo o rok młodsze ode mnie. Widywałam je tylko w Polska Land, który znajdował się na lewo od naszej furtki na Upper Chorlton Road. Ale najpierw mijało się dom państwa Nasmith z Ghany, którzy byli dla mnie bardzo mili, chyba że akurat rzucałam piłką do palanta pod ich oknami. Dalej był przystanek autobusów 81 i 82. Następnie Kombo^[1], Brooks’ Bar i polski sklep, zwany Polski deli. Potem przystanek autobusu 53, śmierdzący browar Hyde’s Anvil, Alexandra Road, polski kościół i polska szkoła.

O wiele bardziej lubiłam skręcać w prawo. W domu przylegającym do naszego mieszkał Ossie. Najfajniejsze było to, że nasze sypialnie sąsiadowały ze sobą. Kilka domów dalej mieszkała babcia z dziadkiem, dalej był gabinet lekarski i biblioteka Chorlton – najfajniejsza biblioteka w całym wszechświecie. Wybudował ją dawno temu bogaty pan o imieniu Andrew Carnegie. Bardzo zależało mu, aby na jej dachu była taka mała kopułka jak na katedrze. Zawsze wydawało mi się, że była to jego ulubiona biblioteka, choć – jak powiedziała mi pani, która stemplowała książki – wybudował ich setki na całym świecie. Na lewo od biblioteki był sklep Quarmby’s, kolejna świetna rzecz po prawej stronie, bo sprzedawali tam najfajniejsze długopisy, ołówki i takie tam różne.

Za rogiem domu Ossiego mieszkała reszta naszej paczki, czyli Dermot, Gianni i Manuela no i kilkoro innych nudziarzy. A jeszcze dalej znajdował się sklep ze słodyczami Candy Box, Ayres Road i szkoła podstawowa Seymour Park.

Po drugiej stronie naszej ulicy nie było nic ciekawego. Mieszkali tam ludzie, których nie znałam, była tam też baza Territorial Army, ochotniczej armii rezerwowej. No i tyle.

Uwielbiałam ogródek za naszym domem. Była tam huśtawka, grusza, fajna kryjówka za garażem i droga ucieczki. Najbardziej lubiłam zwisać głową w dół z górnego drążka huśtawki, nawet po tym, jak babcia kazała mi wsadzić spódnicę do majtek, bo jej zdaniem wyglądałam jak „bezwstydna, bezbożna komunistka!”. Gdy tak sobie zwisałam, licząc kupy naszego psa Groucho, często słyszałam ze Stretford End okrzyki kibiców, gdy Georgie Best strzelał gola dla Manchester United. Słychać je było nie zawsze; tylko wtedy, gdy wiatr wiał w odpowiednim kierunku, i jeśli nie padało. Mama nie pozwalała mi chodzić tak daleko. Maine Road także znajdowała się poza moim zasięgiem, nie żebym się tym specjalnie przejmowała, ale gdzieś poza granicami Polska Land. Stamtąd nigdy nie dochodziły żadne krzyki, bo Manchester City to patałachy. I to jest powszechnie wiadomy fakt.

Ogródek babci i dziadka był kolejnym świetnym miejscem. Przypominał nieco małą farmę, tylko był mniejszy. Tak naprawdę był dokładnie wielkości naszego ogródka, ale dziadkowie uprawiali tam owoce i warzywa, bo „w niewoli na Syberii jedliśmy tylko zupę z wrzątku” i takie tam ple-ple. Babcia miała też trzy tłuste kurczaki, które rozmawiały z nią, gdy Dziadkowi się nie chciało. Czyli prawie zawsze.

[1] Dom Kobatanta